آیا تا به حال این سوال را از خود پرسیده‌اید که من کیستم؟ به نظر دیگران من چطور فردی هستم؟

لازمه پاسخ دادن به این سوالات داشتن خودآگاهی است. خودآگاهی به این معنی است که چگونه به خود نگاه کرده و بر اساس این نگاه چه احساسی پیدا می‌کنیم. آیا فردی را می‌شناسید که از خودآگاهی خوبی برخوردار باشد؟ چه ویژگی‌هایی دارد؟

نوع خودآگاهی ما پیش‌بینی کننده احساس رضایت ما از خودمان و زندگی است.

تعریف خودآگاهی:

آگاهی یافتن و شناخت اجزای وجود همچون خصوصیات ظاهری، احساسات، افکار و باورها، ارزش‌ها اهداف، نقاط قوت و ضعف. آگاهی یافتن از خود ویژگی‌هایتان یک مهارت است و الزام نگریستن به خود، اولین قدم خودآگاهی است. چه اهدافی را دنبال می‌کنید؟ از نظر عاطفی در چه شرایطی هستید؟ از  نظر ظاهری چه ویژگی‌هایی دارید؟

اجزای خودآگاهی

1-شناخت ویژگی‌های جسمانی و بدنی:

از عوامل موثر در شناخت خود است. ویژگی‌های فیزیکی شما ویژگی‌هایی که دیگران هم وقتی به شما نگاه می‌کنند آن‌ها را تشخیص می‌دهند. هر یک از ما برخی از ویژگی‌های ظادهری خود را مثبت و برخی دیگر را منفی ارزیابی می‌کنیم. برخی را قابل تغییر و برخی را غیر قابل تغییر.

2-شناخت توانایی‌ها و مهارت‌های خود:

نقاط قوت

شناخت خصوصیات و ویژگی‌های مثبت خود: به صورتی که برخی از این ویژگی‌ها آشکار است آن‌ها را می‌شناسیم و برخی دیگر را به خوبی نمی‌شناسیم و باید آن‌ها را کشف کنیم و اگر نتوانستیم گاه با مشورت دیگران باید بتوانیم آن‌ها را بیابیم.

شناخت توانمندی‌ها و استعدادهای خود:

هر کدام از ما توانایی‌هایی داریم که باعث می‌شود در چنین کارهایی موفق باشیم. مثل روابط اجتماعی خوب، نقاشی خوب.

شناخت پیشرفت‌ها و موفقیت‌های خود:

منظور از پیشرفت، یک سری کارهای بزرگ و عجیب مثل اکتشاف یا اختراع نیست، بلکه منظور موفقیت در انجام کارهای معمولی زندگی است. مثل اولین باری که توانستیم بدون کمک دوچرخه سواری کنیم، اتوبوس سوار شویم.. هرچه بهتر خود را بپذیرید، خودآگاهی شما واقعی تر خواهد بود.

نقاط ضعف

آیا فکر می‌کنید فردی را پیدا می‌کنید که همه ویژگی‌های او مثبت باشد؟ آیا تا به حال شده که دلتان بخواهد جای کس دیگری باشید؟ آیا تا به حال به خاطر این‌که کاری را نتوانسته‌اید خوب انجام دهید از دست خود عصبانی شده‌اید؟

3-شناخت افکار و گفت‌و گو های درونی خود

بسیاری از ما انسان‌ها آن‌گاه که کارهای‌مان را خوب انجام نمی‌دهیم از دست خود عصبانی شده و خود را سرزنش می‌کنیم. اغلب در موقعیات مختلف زندگی ذهن‌مان فعال شده و گفت و گوی درونی با خودمان خواهیم داشت. این گفت و گوی به خود می‌تواند منفی باشد به احساسات ما صدمه بزند و ما را در شک و ترس‌هایمان باقی نگه‌دارد در حالی که این گفت و گو می‌تواند مثبت باشد به ما شهامت ببخشد و تشویق به انجام کارهای جدی نماید.

4-شناخت افکار، باورها و ارزش‌های خود

ما درباره موضوعات مختلف، ایده‌ها و باورهای خاصی داریم. باورهای ما افکاری است که آن‌ها را صحیح دانسته و بر مبنای آن عمل می‌کنیم. ارزش‌ها ملاک‌هایی است که به وسیله آن افکار و باورهای‌مان را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم. باورها، ارزش‌ها و به طور کلی نحوه نگرش ما نسبت به زندگی قابل تغییر است و ما می‌توانیم هر کجا لازم باشد در افکار و باورهایمان به اصلاح و تعدیل ساخت‌های ذهنی خود بپردازیم.

5-شناخت اهداف خود

هدف جایی است که می‌خواهیم به آن برسیم و برای رسیدن به آن برنامه ریزی می‌کنیم. هر چه قدر شنخت ما از خودمان واقعی تر باشد هدفی را هم که برای خود برمی‌گزینیم واقع‌بینانه تر خواهد بود و احتمال دست‌یابی به آن نیز بیشتر خواهد بود. برای دست‌یابی به اهداف باید آن را از قالب کلی و مبهم آن خارج ساخته و هدف خود را به اجزایش تقسیم کنیم و مرحله به مرحله پیش رویم. در طی این مراحل هم به توانمندی‌های خود بیشتر آگاه می‌شویم و هم این آگاهی به ما کمک می‌کند که اشتباهات خود را رفع کنیم.

برخی عوامل موثر در رشد خودآگاهی

-پذیرش خود

به طوری که خودمان، نقاط قوت و ضعفمان و کلا آن‌چه هستیم را بپذیریم و دوست داشته باشیم. واقعیت این است که مهارت‌ها و توانایی‌های ما به میزان آگاهی ما محدود است.

یکی از مهمترین عوامل موثر در پذیرش خود، پذیرفتن اشتباهاتی است که مرتکب میشویم، چرا که هیچ یک از ما نمی‌خواهیم مرتکب اشتباه شویم ولی اشتباه می‌کنیم. این اشتباهات چیزهای زیادی به ما یاد می‌دهد. پس آن‌ها را بپذیریم. علاوه بر پذیرش، بخشش نیز بسیار مهم است. این کار به افزایش اعتماد به نفس ما کمک می‌کند و به ما آرامش می‌دهد خود را ببخشیم.

-پذیرش دیگران

مهم‌ترین عامل در نپذیرفتن دیگران، ناتوانی ما در پذیرش تفاوت‌های بین فردیمان است. تفاوت‌های ژنتیکی و محیطی که وجود دارد و تنها را آن پذیرش تفاوت‌هاست. بپذیریم که هر فرد انسانی است منحصر به فرد و هر یک از ما در برخی موارد به دیگران شبیه هستیم و در برخی موارد متفاوت. شناخت و پذیرش این‌ها به خودآگاهی ما کمک می‌کند.

-مسئولیت‌پذیری

بدیهی‌است بهترین کسی که می‌تواند برای ما تصمیم گیری نماید، خود ما هستیم. حال اگر به هر شکلی ترجیح‌دهیم دیگران به جای ما تصمیم بگیرند، در واقع مسئولیت کارمان را نپذیرفته‌ایم، ترس از شکست نباید مانعی برای قبول مسئولیت ما باشد، این کار به خودآگاهی ما کمک می‌کند.

موانع رشد خودآگاهی

ویژگی‌هایی که شاید به نظر فرد مثبت باشد ولی در عمل مانع خودشکوفایی وی شود.

-توقعات و انتظارات بیش از حد ما

اگر خود را به همان صورتی که هستیم نپذیریم و به دنبال ایده‌آل باشیم، خودخواه باشیم، بدون تلاش بخواهیم انتظاراتمان برآورده شود، به جای خواهش، دعوا به راه بیندازیم تا به خواسته‌هایمان برسیم و خواسته‌های غیرمعقول داشته‌باشیم، توقعات بیش از حد داریم.

-کمال‌گرایی

آرزوی کامل بودن، هم احساس رضایت از خود را از شما می‌گیرد و هم بیشتر شما را در معرض ناکامی قرار می‌دهد. ترس از بازنده بودن، اشتباه کردن، همه یا هیچ پنداری و همچنین تاکید زیاد بر بایدها و اهداف غیرقابل دسترس، باعث بروز استرس‌ها و احساس نارضایتی از خود می شود.

-غرور

غرور که بر پایه خود ایده‌آلی یا احساس مبالغه‌آمیز باشد. غرور محبوب بودن که فرد فکر می‌کند هر کس را بخواهد می‌تواند داشته‌باشدغرور عقلی که فرد تصور می‌کند قادر به حل تمام مشکلات است. غرور مهم بودن، غرور شجاعت، غرور درستی و عدالت، غرور آزادی مطلق یعنی حساسیت زیاد به بایدها و نبایدها و مقرراتی بودن در جامعه.